Interview: Putting it together

Stephen Sondheims succesmusical Putting it together is voor het eerst in Nederland te zien met Esther Maas, Paul Groot, Porgy Franssen, Brigitte Heitzer en Matthias Quadekker. Paul Groot: ‘De liedjes zijn natuurlijk virtuoos, maar Sondheim kan ook ontroerend zijn, en soms ontzettend grappig.’

Vier jaar geleden ontstond bij zangeres Esther Maas het idee om Putting it together van Stephen Sondheim (1930) naar Nederland te halen. Het was haar favoriete musical van de Amerikaanse schrijver en componist, die sinds zijn lyrics voor West Side Story succes op succes stapelde en met zijn werk verschillende Tony Awards, de Pulitzer Prize, een Oscar en vele Grammy Awards won. Putting it together is een compilatie van 34 songs uit eerdere musicals als Sweeney Todd, Into the Woods, Sunday in the Park with George, Follies en Company. De voorstelling werd in 1992 voor het eerst opgevoerd in Oxford. ‘Vergelijk het met een retrospectief van Vincent van Gogh waar alle hoogtepunten uit zijn werk te zien zijn,’ zegt Maas. 

De titel van de musical, waarvoor Sondheim zelf het repertoire selecteerde en verschillende arrangementen herschreef, is ontleend aan een nummer uit Sunday in the Park with George. Zelf spreekt Sondheim van een ‘musical review’ – een muzikale terugblik. Maas: ‘Sondheims grote kracht is dat hij schrijft én componeert. Hoe vaak zie je die twee talenten nu verenigd in één persoon? Wat hij maakt gaat verder dan entertainment. Zijn liedjes zijn zo intelligent, zo eigenzinnig, zo móói. Mensen associëren musical vaak met de grote producties van Joop van den Ende. Maar Annie M.G. Schmidt schreef ook musical en Kurt Weill óók. Sondheim heeft nooit gebogen voor de commercie. Dat je een lied moet kunnen meezingen is voor hem geen criterium. In Putting it together heeft hij de nummers losjes gerangschikt rond een associatieve verhaallijn. Het is een musical zonder dwingende plot, waarin alleen wordt gezongen.’ Met een lach: ‘Daar houd ik als zangeres natuurlijk van.’

De cast: van alles wat

Het spelen in dit stuk is voor Maas een grotere uitdaging dan het zingen. Bij Porgy Franssen, gevierd toneel- en filmacteur, is het precies andersom. ‘We hadden met deze voorstelling natuurlijk voor veilig kunnen gaan,’ zegt Maas, die behalve een van de vijf spelers ook producent van het project is. ‘Acteurs casten die hun sporen in de musicalwereld hebben verdiend, muziek van band – dan krijg je iets wat je meestal ziet en hoort in het theater. Maar in de kunst moet je niet op safe spelen. Sondheim is muziek, zang én spel. Ik vond het artistiek veel interessanter om met een live orkest te werken en mensen te casten uit verschillende disciplines. Porgy en Matthias Quadekker zijn acteurs, Paul Groot kennen mensen vooral van zijn satirische tv-programma’s, Brigitte Heitzer is opgeleid aan het conservatorium en ik heb een opera-achtergrond. Peter de Baan heeft met Ramses en De kleine blonde dood verschillende keren muziektheater geregisseerd, maar hij is oorspronkelijk afkomstig uit het toneelcircuit. En dan is er natuurlijk nog Jeroen Sleyfer, onze onvolprezen bandleider. Van alles wat dus: “putting it together”. Werken met zo’n gevarieerde groep vergt meer aandacht en liefde, maar als het goed is leidt het wel tot een eigenzinnige voorstelling.’

Porgy Franssen begreep aanvankelijk niet waarom Maas hem benaderde. ‘Ik ben geen zanger en negen keer per week spelen in een of andere megaproductie is ook niets voor mij,’ zegt hij. Maar toen Maas toelichtte om wat voor project het ging, bedacht hij zich. Maas: ‘Ik kreeg een mailtje met één zinnetje: ik wil toch.’

Franssen: ‘Ik heb bij Esther thuis auditie gedaan. Toen ik moest voorzingen heb ik haar gevraagd of ze zich wilde omdraaien, daar voelde ik me niet zeker over.’ Inmiddels heeft Franssen stem- en zanglessen gevolgd en is hij erg van Sondheims muziek gaan houden. ‘Het is fijn om naar de andere zangers te luisteren, om te werken met zo’n goed orkest. Dat spelen in een musical zo moeilijk zou zijn, had ik me niet gerealiseerd. Bij toneel kun je eigenlijk constant je tekst vergeten; je zet je blik op interessant en je komt ermee weg. Hier luistert alles heel nauw. Als je niet op tijd inzet, ben je te laat, zo simpel is het.’ 

Turbo-Annie M.G. Schmidt

Paul Groots liefde voor Sondheim ontstond toen hij als student theaterwetenschappen een bijbaantje had in het Amsterdamse DeLaMar Theater en een zomer lang vanuit de coulissen naar Company stond te kijken. Groot: ‘Het was verrassender en prikkelender dan de musicals die ik eerder had gezien. Sondheim heeft een scherp oog voor menselijke relaties. Zijn liedjes doen me denken aan de musicals van Annie M.G. Schmidt en Harrie Bannink maar dan met de turbo erop. Bij Sondheim is het nooit gelikt. Er zitten kleine gemenigheidjes in zijn muziek waar je in eerste instantie overheen luistert. Pas toen ik zijn nummers zelf ging zingen ontdekte ik hoe ingenieus ze in elkaar zitten.’

In Putting it together gaat een jong stel (Heitzer en Quadekker) op bezoek bij een ouder stel (Franssen en Maas). Wat vriendelijk begint ontaardt al snel in een emotionele ravage waarbij alle registers worden opengetrokken. Vijfde gast op het feest is een vrijgezelle man, hier gespeeld door Paul Groot. De rol van observerende buitenstaander past hem goed, zegt Groot. Bovendien heeft hij een paar lekkere songs, puntig vertaald door Jeremy Baker. Buddy’s blues bijvoorbeeld, een variéténummer uit Follies, waarin op geestige wijze de voor- en nadelen van een knipperlichtrelatie uit de doeken worden gedaan:

Ik heb die

“Waarom-hou-jij-nou-toch-niet-

van-mij-oh-toch-de mazzel”

Blues

Zo’n

“Als-je-mij-maar-niet-ziet-staan-blijf-

jij-voor-mij-de-ware”

Stemming

Een

“Als-jij-dit-ziet-zitten-dan-

heb-ik-al-de-brui”

En “jij-bent-een-geschenk-heb-je-

de-bon-bewaard?” bui

                                               (Uit: Buddy’s blues, vertaling Jeremy Baker)

Groot: ‘Door het muzikale verwachtingspatroon te doorbreken, voegt Sondheim een extra laag toe: ironie. Mensen hebben het altijd over de virtuositeit van zijn werk. Maar Sondheim kan ook ontroerend zijn, en soms, zoals in Buddy’s blues, ontzettend grappig.’

Door Joukje Akveld

Putting it together
wo 21 mei 2014 - Schouwburg Almere
meer info en tickets